تحقیق کاروفناوری
پودمان صنایع دستی
کاروفناوری هشتم
آشنایی با هنر سفالگری
سفالگری
در شش هزار سال پیش از میلاد کوره پخت در صنعت سفال ایجاد و در سه هزار و پانصد سال پیش از میلاد هم چرخ سفالگری ساده ای که با دست حرکت می کرد ساخته شد. پیدایش چرخ سفالگری تحول بزرگی را در این صنعت به وجود آورد. برای آشنایی بیشتر با صنعت سفالگری به ادامه مطلب مراجعه نمایید.
متن کامل در ادامه مطلب
از آغاز نیمه سده گذشته باستان شناسان تعداد زیای ظروف سفالی و اشیای دیگر در منطقه ای از مشرق ایران تا عراق و از قفقاز تا دره سند را از زیر خاک بیرون آوردند. سفال های پیش از تاریخ که در این منطقه وسیع یافت شده در شیوه و سبک ساختن تقریباً با مختصر تغییر، یکنواخت و در سطح فنی به طور اعجاب انگیزی پیشرفته است. نخستین نمونه های آن از شوش در ایلام که نخستین سکونت گاه ایرانیان در پای فلات ایران بود، به دست آمد. سفال های شوش نه تنها مربوط به خود شوش است بلکه سفالینه هایی که از تپه موسیان در 160 کیلومتری شوش و تل حلف در عراق و از شمال غربی هندوستان و بلوچستان، یا از فلات ایران در تپه ی گیان و تپه حصار و تورنگ تپه و تپه سیلک، یا در بخش شرق تا آنائو که امروز در ترکستان روسیه است جزو طبقه سفال های شوش نامیده می شود. سفال هایی که به نام سفال شوش معروف است متعلّق به 3500 تا در حدود 2500 سال پیش از میلاد مسیح می باشد.
اوج تمدن سفال در ایران در دوران اسلامی به دوران سلجوقیان و صفویان برمی گردد. اما در این دوران از رنگ های زرین فام استفاده می شد که در دوران معاصر به ندرت از آن استفاده می شود.
صنعت سفالگری ایران به دلایل گوناگون اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، از گذشته های دور مورد توجه قرار گرفته و در هر دوره تحول و توسعه یافته است. اختراغ چرخ سفالگری باعث رونق صنعت سفالگری شد و آن را در بخش های وسیعی از ایران، از شوش در غرب تا استخر و سیران در جنوب نیشابور و جرجان در شمال گسترش داد. امروزه سفالگری و صنایع وابسته به آن تقریباً در تمام نقاط کشورمان رواج دارد و با توسعه روند صادرات صنایع دستی بر تعداد سفالگران و کارگاه های سفالگری افزوده شده است.
مواد اولیه ارزان، ساخت چرخ های سفالگری کوچک و بزرگ خانگی، تنوع طرح و سهولت یادگیری این هنر دستی موجب شده است، سفالگری نه تنها به عنوان یک رشته ی هنری بلکه به عنوان یک شغل و پیشه درآید. درحال حاضر سفالگری توانسته است توجه مردم، به خصوص جوانان را به خود جلب کند. با توجه به پیشینه ی صنعت سفال می توان از یک سو سهم این کالا را در صنایع دستی ایران که سهم عمده ای را در صادرات غیرنفتی تشکیل می دهد را بالا برد و از سوی دیگر می توان آن را متنوع کرد. تمام این پیشرفت های فنّی در مدت کوتاهی سفال سازی را به یکی از حرفه های سامان یافته تبدیل کرد و از آن تاریخ تاکنون به همین نحو باقی مانده است.
معمولاً محصولات اگر بدون لعاب باشند سفال و اگر لعاب دار باشند بر حسب گل و لعابی که در آن ها به کار رفته بدل چینی می نامند . بنابراین مجموعه ای از مهارت های فردی و شغلی که منجر به تولید وسایل و ظروف سفالی می شود را سفالگری می نامند. یا مجموعه ای از مهارتهای فردی و شغلی که منجر به تولید اثری فاخر و ارزشمند همانند سفال و سرامیک می شود را سفالگری می گویند. این شغل یکی از قدیمی ترین و پیشینه دارترین اشکال تمدن ساز زندگی بشری بوده و قدمتی بسیار طولانی را دارا می باشد. این شغل حرفه ای است که با دارا بودن ماهیت هنری معرّف یک تمدن بسیار غنی با سابقه ای بسیار طولانی می باشد. شغلی است که با قدرت خلّاقیت ذهن و مهارت فیزیکی (چشمها و دست) ارتباطی تنگاتنگ دارد.
کارگاه های سفال گری و سفال سازی معمولا در مناطقی از کشورفعال است که مواد اولیه (خاک رس) به وفور یافت می شود سفال گران برای انتخاب خاک مورد نظر از بخش های خاصی از معدن نمونه های خود را انتخاب می نمایند.
گل سفال، از خاک طبیعی رس ساخته می شود و باید کاملاً تصفیه شود. برای کار سفال باید از خاک رس شناخت کافی داشت. اساتید گذشته سفال از طریق لمس خاک به کیفیت آن پی می برده اند.
مراحل سفالگری
مرحله ی اول: برای تهیه ی گل سفال گری، سفال گر ابتدا خاک را کوبیده و نرم می نماید بعد از کوبیدن و نرم کردن خاک را الک نموده و در داخل حوضچه های مخصوص ریخته و با آب مخلوط کرده و دوغاب درست می کنند این عمل بدان خاطر است که ذرات و شن های موجود در خاک به علّت سنگینی از خاک جدا و در ته حوضچه ته نشین شود.
مرحله ی دوم: در این مرحله دوغاب را از سوراخی که در حوضچه وجود دارد به داخل حوضچه ی هم جوار هدایت می کنند بعد از گذشت چندین ساعت وقتی که گل کاملا ته نشین شد آب اضافی که بر روی گل جمع شده به وسیله سوراخی که در حوضچه قر ار دارد به بیرون هدایت می نماید. آب موجود در گل در اثر گرما و نور خورشید تبخیر می شود و وقتی که سختی گل به حد مورد نظر رسید گل را از داخل حوضچه به کارگاه انتقال و در محل مخصوص به وسیله پا لگد کرده و ورز می دهند تا حباب های آن خارج و گل چسبندگی لازم برای چرخ کاری را پیدا کند. سپس مقدار لازم از گل را روی چرخ سفالگری قرار داده و با حرکت چرخ که می تواند برقی یا دستی باشد گل را شکل می دهند. بعد از تکمیل کار دست ساخته را در کوره های مخصوص جهت محکم شدن و پخته شدن با حرارت گاهی 950 درجه قرار می دهند. در نهایت بر اساس سلیقه سفال ها رنگ آمیزی و لعاب کاری شده و مجددا در کوره حرارت داده می شوند
ابزار لازم برای سفالگری :
خاک و گل رس، میز کار، چرخ سفال گری، کوره ، رنگ، لعاب و .........
