کار کلاسی صفحه 96
کتاب کاروفناوری هشتم
پودمان صنایع دستی بافت
سوال : نام چند شغل و نقش و کاربرد این پودمان را در این مشاغل بررسى کنید و در جدول بنوىسید.در شبکه اینترنت انواع بافت مربوط به صنایع دستى کشور را جست وجو کنید و نام، تصویر و روش بافت آن ها را از طریق رایانامه براى دبیرخود ارسال کنید.
جواب در ادامه مطلب
| نام شغل | نقش و کاربرد |
| قالی باف | بافت نخ ها و تولید انواع قالی |
| طراح فرش | نقاشی طرح و الگوی بافت |
| نصاب دارقالی | برپا کننده انواع دار قالی |
| رفوگر |
ترمیم کننده فرش های خراب ، مندرس و کهنه |
|
بافت انواع دست بافت های پوشاک و هنرهای تزئینی |
|
| تولید کننده |
تولیدات بافندگی تولیدی ها و کارگاه های صنعتی |
| فروشنده |
خرید و فروش و رونق دادن به بازار صنایع دستی بافت |
| قالی شویی |
شستتن و ترمیم بافته هایی مثل قالی، فرش و گلیم |
| زیلو باف | بافت زیلو با انواع نخ مرغوب |
| جاجیم باف | بافت جاجیم با انواع نخ رنگی |
| بازار یاب | بازاریابی فروش تولیدات بافتنی |
مطالب تکمیلی
کشور عزیزمان ایران پیشینه دیرینی در بافت انواع فرش در مناطق مختلف خود را داراست. به طور کلی فرش های ایرانی در سه سبک عشایری، روستایی و شهری تهیه و تولید می شوند. در واقع هر نقطه از این سرزمین پهناور دستی در بافت فرش های رنگارنگ دارد. هرکدام از فرش های بافته شده در این سبک ها ویژگی خاص خود را داشته و چه بسا فرش های عشایری و روستایی انگیزه و جاذبه بیشتری را برای مطالعه پژوهشگران و شرق شناسان ایجاد می کنند. برجسته ترین و مهم ترین مناطقی که در آنها از دیرباز تاکنون فرش بافته می شود عبارت اند از؛ آذربایجان، اصفهان، کرمان، خراسان و لرستان. هر یک از این مناطق دارای مراکزی هستند که تولیدات فرش در آنها از نظر کیفیت، نقش و رنگ، مواد اولیه و ... شهرت دارند. به نام این مراکز به تفکیک استان ها در زیر اشاره شده است:
(استان آذربایجان شرقی )تبریز، هریس، بخشایش و...(، استان آذربایجان غربی )ارومیه. مهاباد. آذرشهر و...(، استان کرمان ) افشار، سیرجان، شهر بابک، جیرفت و...(، استان خراسان رضوی )مشهد، سبزوار، نیشابور و...(، استان خراسان شمالی )بجنورد، قوچان، شیروان و..(، استان خراسان جنوبی )بیرجند، مود، تربت حیدریه، تربت جام و...(، استان اصفهان )اصفهان، نایین، کاشان، شهررضا و...(، استان مرکزی )اراک. ساروق، ساوه، فراهان و...(، استان کردستان)سنندج، بیجار، قروه و...(، استان همدان )همدان، حسین آباد، ملایر، نهاوند و ...(، استان چهار محال و بختیاری)چالشتر، سامان، شهرکرد و...(، استان اردبیل )اردبیل، دشت مغان، مشکین شهر و...(، استان کرمانشاه )کرمانشاه، سنقر کلیایی و...(، استان لرستان )خرم آباد، درود و...(، استان ایلام )ایلام، گیلان غرب و...(استان گلستان )گنبد. اق قلا و....(، استان فارس )ایل قشقایی. نیریز و...(، استان یزد )یزد. دهج و....(، استان سیستان و بلوچستان )عشایر منطقه. زابل و...(، استان تهران )تهران. ورامین و....(، استان قم )قم. حاجی اباد و..(، استان سمنان )سمنان. شهمیرزاد )مهدی شهر(. سنگسر و....(، استان قزوین )روستای اطراف قزوین(، استان زنجان )زنجان و روستای اطراف آن.
همان طور که می دانید یکی از غنی ترین کشورهای دنیا در زمینه تنوع بافت و محصولات صنایع دستی وابسته به آن ایران است که در گوشه و کنار آن این صنایع تولید می شود این بافته در طرح ها و الگوهای متنوعی بافته می شوند که مهم ترین آن ها عبارتند از :
طرح های فرش ایران:
حاشیه، طرح بته، طرح هراتی، طرح درختی، طرح گلدانی، طرح محرابی، طرح باغی، طرح درختی و قاب قابی، طرح جانوری، طرح هندسی، طرح ترنجی، طرح گلدار
فرش ها انواع گوناگون و فراوان دارند. تنوع فرش ها در نقش و رنگ، ابعاد و انداره، شکل کلی، روش بافت و جنس الیاف مشاهده می شود. پژوهشگران و متخصصان برای دسته بندی کردن تنوع بسیار فرش ها، طبقه بندی های مختلفی را ارائه کرده اند. یکی از آنها طبقه بندی فرش ها بر اساس نوع تجهیزات اصلی بافت آنهاست.
هنرمندان خلاق ایرانی در هر گوشه این سرزمین به بافت فرش با روش های متفاوتی مشغولند. یکی دیگر از دسته بندی های فرش ها، تقسیم بندی دست بافته ها براساس فنون و روش بافت آنهاست که در نمودار زیر مشاهده می شود:
چند نوع از انواع فرش ها را در یک نگاه کلی از نظر تجهیزات اصلی تولید، وسیله ایجاد نقش و جنس نخ های به کار رفته در فرایند تولید هر یک در جدول زیر مشاهده می شود:
نام هایی که در جدول و نمودار بالا می بینید چند نوع از دست بافته ها هستند که با یکدیگر تفاوت ها و شباهت هایی دارند. برای شناخت هرچه بیشتر این تفاوت ها و شباهت ها تعریف هر یک از این تولیدات در ادامه آمده است:
1- جاجیم : دست بافته ای دستگاهی است که تار و پود آن به صورت های مختلفی با یکدیگر درگیر و بافته می شوند. نقشه ها در انواع جاجیم به وسیلۀ تارها نمایان می شود و اصطلاحا به آن « تار نما » گفته می شود. نقش در جاجیم شیرکی پیچ با پیچاندن پودهای رنگی ایجاد می شود. جنس تار و پود در جاجیم مانند گلیم است. این دست بافته بیشتر در استان آذربایجان تولید می شود و کاربردهای گوناگونی مانند زیر انداز، رختخواب پیچ، سجاده، رویه کرسی، پشتی و ... دارد. نقش ها چهار گل، خشتی، پنجه ای، گل آفتاب گردان و ... حاشیه های آن با مثلث های دندانه دار پر می شود.
همچنین در استان اردبیل و بیشتر روستاها و عشایر آن به بافت این محصول مشغول هستند. نقش های رایج در جاجیم های این منطقه شامل نقش جانوری، انسانی و اشیا مانند گوشواره، بادامی و ... می شود. بالاترین حجم تولید جاجیم مربوط به عشایر اردبیل، خلخال، مش یکن شهر، نمین و ... می باشد. جاجیم این منطقه از نظر طرح و نقش به دو دسته ساده و نقش دار تقسیم می شوند. جاجیم های ساده به شکل راه راه رنگی است و در نوع دوم نقش های نام برده شده در آنها مشاهده می شود. اندازه عرض جاجیم با توجه به عرض دستگاه متغیر است که به صورت تخته ای در اندازه های مختلف بافته و در کنار هم دوخته می شوند و طول آن به دلخواه بافنده متفاوت است.
2- گلیم : گلیم دست بافته ای است پودنما و بدون پرز که هم بر دار افقی و هم بر دار عمودی بافته می شود . گلیم بافته ای دو رویه است که در هر دو طرف آن نقش ها و رنگ ها یکسان هستند.گلیم دست بافته ای است که تار و پود در آن به صورت های مختلف با یکدیگر درگیر و بافته می شوند. نقش ها در انواع گلیم به وسیلۀ پود ها نمایان می شود که به آن پود نما گفته می شود. جنس تار و پود در انواع گلیم می تواند از جنس پنبه ای پشمی ابریشمی و مویی (موی بز) باشد. گلیم ها بر اساس روش های متفاوت درگیری تار و پود در انواع مختلف بافته می شوند.
گلیم گل برجسته، سوزنی و ... از انواع گلیم ها به شمار می رود. برای مثال در گلیم گل برجسته تار و پود زمینه آن به صورت های مختلفی با یکدیگر درگیر و بافته می شوند و نقش ها و گل ها با گره زدن رشته های پشمی یا ابریشمی رنگی بر چله ها و عبور دادن رشته های پود از لا به لای آنها شکل می گیرد. در نهایت گل ها برجسته و زمینه گلیم بافته می شود. گلیم ها بیشتر در روستاها و عشایر و کمتر در شهرها تولید می شوند. گلیم بافی بیشتر در مناطق فارس، کردستان، ترکمن صحرا ، مازندران، اردبیل، سمنان، لرستان، سیستان و بلوچستان، چهار محال بختیاری و ... رواج دارد. طرح و نقش بیشتر گلیم ها ذهنی است و به همین دلیل از تنوع بسیار بالایی برخوردار است. گلیم ها برای زیرانداز، جانماز، رختخواب پیچ، پشتی رو زینی و جل اسب به کار می روند. روش های بافت گلیم در مناطق مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. برخی از انواع نقوش رایج در گلیم بافی عبارت اند از: سرمه دان، لاکپشت، سماوری، شش پر، جناقی، ستاره. خرچنگی، قابی و ... به طور کلی طرح و نقش انسانی، جانوری، گیاهی و اشیا در گلیم ها مشاهده می شود.
3- زیلو : دست بافته ای دستگاهی است که تار و پود آن به صورت ساده با یکدیگر درگیر و بافته می شود. نقش ها در زیلو به وسیله پود ها نمایان می شود. جنس نخ های تار و پود در زیلو تنها از پنبه می باشد. همچنین دستگاه زیلو بافی به صورت عمودی مانند دار نصب می شود و مانند دستگاه های پارچه بافی دارای چند ورد (وسیله ای است در دستگاه های بافت پارچه و زیلو که با آن تارها را دسته به دسته زیر و رو می کنند تا پود را از میان آنها عبور دهند ) است. زیلو یکی از قدیمی ترین محصولات دست بافته است که از دیرباز در شهرستان میبد واقع در 40 کیلومتری یزد بافته می شده است. این محصول در مناطق گرمسیر و خشک کاربرد فراوانی دارد. قدیمی ترین زیلوی یافت شده در ایران هم اکنون در مسجد جامع میبد قرار داشته که قدمتی حدود ششصد ساله دارد. زیلوها در نقش و بافت شباهت بسیاری به حصیر دارند. مراکز بافت این محصول در شهر میبد استان یزد قرار دارد. اندازه های رایج آن 3 در 4 و 2 در 3 متری است. اما متناسب با سفارش مشتری این اندازه ها تغییر می کند به گونه ای که در مساجد اندازه های بیست متری و صد و هشتاد متری نیز مشاهده شده است. بیشترین کاربرد زیلو پوشش کف مکان های مذهبی و متبرک است. زیلو بر خلاف بسیاری از فرش های دیگر فاقد تنوع رنگی است. زیلو های خانگی به طور معمول نسبت به زیلوهای مساجد از تنوع رنگی بیشتری برخوردار هستند. هر زیلو معمولاً دارای دو رنگ است مانند: سبز و نارنجی، آبی و سفید، قهوه ای و سفید، زرشکی و سفید، گلی و آبی. رنگ هایی که در زیلو استفاده می شوند، منشا گیاهی دارند و در مقابل نور خورشید و شست و شو ثبات رنگی خوبی دارند.زیلوهایی به رنگ آبی و سفید ویژه اماکن متبرکه است زیرا سادگی و آرامش رنگ آبی با آن فضا هماهنگ و متناسب است. بسیاری از نقوش زیلو الهام گرفته از نقش های آجرکاری و کاشی کاری مساجد است. نقش ها به طور کلی در دو بخش حاشیه و متن زیلو قرار دارند. نقش حاشیه ثابت و یکنواخت بوده و نقش متن با توجه به کاربرد، ذوق بافنده و مکان مورد استفاده تغییر می کند. بیشتر نقش های زیلو ریشه در فرهنگ ایران باستان دارد که بعدها با فرهنگ اسلامی نیز آمیخته شد مانند نقش سرو، کلید، گره، هشت پر و ...
4- نمد : با تنیدن و در هم پیچاندن نامنظم الیاف حلاجی شده پشمی در رنگ های گوناگون به کمک دست و پا محصولی متراکم و یکپارچه به نام نمد تولید می شود. این محصول چون از الیافی که هنوز تابیده نشده تا تبدیل به نخ شوند تولید می شود دارای تار و پود نیست بلکه پشم حلاجی شده با مالش و فشار دست در هم فشرده شده و یکدست می شود. گاهی پشم های حلاجی شده رنگی را روی پشم های خود رنگ با طرح و نقش خاصی قرار می دهند که پس از فشردن آنها و در پایان کار نمدهای رنگی و نقش دار تولید می کنند.
5- حصیر : این دست بافته تنها با دست و ابزار ساده ای مانند چاقو و قیچی و با زیر و رو کردن، بافتن و پیچاندن رشته های سلولزی (گیاهی) در شکل های مختلف (سطح و حجم) به صورت ساده و نقش دار تولید می شود. حصیرها انواع مختلفی دارند و کاربردهای گوناگونی نیز با توجه به شرایط اقلیمی مناطق مختلف ایران برای آنها وجود دارد. ساخت ظروف (سبد، زنبیل و ...) کلاه، فرش، سفره، پرده و ...از جمله محصولاتی هستند که با حصیر بافی تهیه و تولید می شوند. این محصولات در مناطق شمالی و جنوبی کشور به دلیل در دسترس بودن مواد اولیه و تناسب آن با شرایط آب و هوایی، رواج بیشتری دارد. ارزان بودن مواد اولیه و فراوانی آن از ویژگی های مهم تولید این آثار است. برگ درختانی مانند نخل، برگ و ساقۀ انواع نی، ترکه و شاخه های نازک درختانی مانند بید، ساقه گندم، برنج و امثال آن، نخ و انواع رنگ زاها، مواد و مصالح این دست بافته به شمار می رود.
6- قالی : دست بافته ای است که با گره زدن رشته ای پشمی یا ابریشمی رنگی بر چله ها یا تار ها و عبور دادن رشته های پود از لا به لای آنها شکل می گیرد. جنس چله ها یا تارها از پشم، پنبه، ابریشم و یا مو می باشد. قالی ها دارای ابعاد و اندازه های مشخص و استانداردی هستند. رایج ترین اندازه های قالی پادری، قالیچه، شش، نه و دوازده متری است که کاربرد فراوانی در منازل دارد. نقش ها در قالی به وسیله گره ها نمایان می شود و بیشتر از روی نقشۀ از پیش طراحی شده اجرا می شوند. ارتفاع گره ها (پرزها) حداکثر 2 سانتی متر بوده و در هر ردیف بافت یک یا دو پود به کار می رود. جنس پود ها از پشم، پنبه، ابریشم و به ندرت موی بز هستند.
قالی از نظر جنس مواد به کار رفته در آن به پنج گروه؛ پشمی ، تمام ابریشم، گل ابریشم و کف ابریشم و سوف تقسیم می شوند. قالی های درشت باف و پرز بلند را گبه می نامند. گبه دارای ابعاد و اندازۀ مشخص و استانداردی نیست و نقش های آن ذهنی باف است. ارتفاع پرزها در گبه حداقل 3 سانتی متر تا 5 سانتی متر می باشد. در هر ردیف بافت دو تا هشت پود به کار می رود. قالی های ریز باف به قالی های نفیس و شهری شهرت دارند. مناطق مختلف ایران روش های بافت متفاوتی را در قالی به کار می برند.
یکی دیگر از انواع قالی سوف است که دست بافته ای مانند قالی است با این تفاوت که زمینه آن پود نازک و کلفت عبور داده می شود و نقش ها و گل ها پرزدار هستند. جنس پود ها از پنبه، ابریشم، پشم و یا گلابتون می باشد.
مطالب مرتبط
